O Patrimonio necesita vida e non deixar que se fosilice

27 de abril de 2025

O patrimonio cultural non é un cadáver ao que lle rendemos homenaxe, nin un obxecto inmóbil que cómpre gardar baixo vidro. O patrimonio precisa vida. Precisa ser parte activa da nosa sociedade, alimentarse da curiosidade, da educación, do respecto e da creatividade. Se o condenamos á fosilización, á contemplación pasiva, acabará esmorecendo, convertido nunha mera reliquia sen conexión real coas xeracións que veñen.

En Galicia sabemos ben do que falamos. Temos unha herdanza histórica e cultural extraordinaria: castros, igrexas románicas, pazos, camiños históricos, muíños, cruceiros, rodas megalíticas, mámoas, pontes medievais… Un patrimonio que é a memoria viva do pobo galego, pero que en demasiadas ocasións fica abandonado, esquecido ou reducido a obxectos de postal sen alma.

O perigo da fosilización do patrimonio é múltiple. Por unha banda, a desvinculación emocional: se a cidadanía non sente que ese ben forma parte da súa vida, non o defenderá cando estea ameazado. Por outra, a súa deterioración física: o que non se usa, o que non se mantén activo, o que non se integra na vida diaria, acaba caendo baixo o peso do tempo e da desidia.

O futuro do patrimonio pasa, polo tanto, por darlle vida. Pero non de calquera maneira. Non se trata de trivializalo nin de explotalo ata deformalo, senón de integralo nos fluxos culturais, educativos e sociais da nosa comunidade. Crear actividades arredor dos bens patrimoniais, interpretalos de xeito dinámico, empregar as novas tecnoloxías para facelos accesibles, vincular a súa conservación á vida económica e turística sustentable das vilas e parroquias… Todo isto é posible e necesario.

Un castro pode ser un espazo para a aprendizaxe e para a imaxinación, non só un xacemento pechado. Un camiño romano pode ser unha ruta viva de sendeirismo histórico. Unha roda megalítica pode ser o escenario dunha xornada de posta en valor das nosas orixes culturais. Un cruceiro pode volver ter o significado que tivo para as xeracións anteriores: un símbolo de encontro, espiritualidade e memoria colectiva.

Ademais, darllevida ao patrimonio é tamén un acto de xustiza interxeracional. Nós herdamos estes bens e temos a obriga de transmitirllos ás xeracións futuras, non como obxectos rotos ou esquecidos, senón como parte fundamental dun relato compartido.

É urxente mudar a mirada. O patrimonio non é algo do pasado; é algo do presente que mira cara ao futuro. Necesitamos máis escolas que leven o alumnado a coñecer in situ a nosa historia, máis concellos que integren os seus bens culturais nas súas políticas de dinamización social, máis comunidades que sintan que os castros, os camiños, as pontes e os muíños tamén lles pertencen hoxe, e non só como lembranza remota.

Porque o patrimonio que non se vive, morre. E coa súa morte empobrécese toda a sociedade. Darlle vida ao patrimonio é, en realidade, darnos vida a nós mesmos.